DOZAJ SİSTEMLERİNDE YAPILAN İŞLETME HATALARI

Kasım 2013 / Enis Burkut
Kimyasal dozaj sistemlerinde yapılan hatalar, işletmelerde kullanılan proses sularının kalitesini bozar ve bunun sonucunda işletmede ürün kalitesi sorunu yaşanabilir.

Sanayi ve turizm işletmelerindekisu hazırlama tesisleri içinde kimyasal dozaj sistemleri de bulunur ve çok önemli görevleri olan dozaj sistemlerindebirçok işletme hataları yapıldığına şahit oluyoruz. Yapılan hatalar sonucundatasarlanan su kalitesi elde edilemez, işletmenin proses suyu kalitesi iyi olmaz, bu da işletmede ürün kalitesinde sorun yaşanmasına sebep olur, ayrıca gereksiz bakım – onarım duruşları yaşanır. Bu hataları azaltmak için, bugüne kadar gördüğümüz ve kaydettiğimiz dozaj sistemi hatalarının en önemlilerinibu yazımızda okuyucular ile paylaşacağız.

Dozaj sistemi hatalarının bazıları proje ve montaj yanlışlıklarından kaynaklanıyor, ancak, uygulamalarda da dikkatsizlik ve eğitim eksikliğinden kaynaklanan hatalara çok sık rastlıyoruz. Aşağıda dozaj sistemi hatalarından örnekler bulacaksınız.

Dozaj sistemi bidonu seviyesinin takip edilmemesi:En çok rastladığımız işletme hatalarından biri dozaj sistemine ait kimyasal bidonunda kimyasal tükendiği halde dozaj pompasının çalışmasıdır. Tabii bu hata yalnız işletme hatası değil, ilk yatırım sırasında doğru sistemin satın alınmaması hatası olarak da kabul edilebilir. Doğru yapılan bir sistemde dozaj sistemi bidonu seviyesi düştüğünde, hatta dozaj pompası çalışmasına rağmen kimyasal dozajı yapmaması durumunda dahi sistem ALARM verir. Tarif ettiğimiz DOĞRU çalışan bir dozaj sisteminin fiyatı SIRADAN bir dozaj pompasının fiyatına kıyasla 4 – 5katı olduğu için, satın alma sırasında alarm vermeyen sistemler satın alınır. Alarm vermeyen dozaj sistemlerinde bir taraftan sık sık dozaj pompasının hakikaten kimyasalı basıp basmadığı kontrol edilmeli, çek valflere periyodik olarak bakım yapılmalı ve bir taraftan da kimyasal bidonunun seviyesi her vardiyada gözlemlenmelidir. Resim 1’de hassas ölçüme göre alarm veren dozaj sistemi görünüyor.
Dozajlanan kimyasalın sudaki “otomatik”ölçümü yapılmadan suya dozaj yapılması:En çok dozaj hatasını suda otomatik kimyasal ölçümü yapılmayan işletmelerde görüyoruz. Suya verilen kimyasalın birçoğu dozaj sonrası otomatik ölçülebilir ve ayarlanan kimyasal miktarı suda görülmezse cihaz ALARM verir. Dozaj sonrası suda otomatik ölçüm yapan bir cihaz olmadığında işletmede riskler yüksek olur. Klor, pH düşürücüler ve pH yükselticiler gibi kimyasalların otomatik ölçümleri kolayca yapılır, ancak ters ozmoz sistemlerinde kullanılan Antiskalant gibi bazı kimyasalların sudaki varlığının otomatik ölçümü bugünkü teknolojiler ile maalesef yapılamıyor.

Sanayide karşılaştığımız birkaç kötü örnek:

2.1 Birçok kez rastladığımız önemli hata, hatta hata değil “boşverolayı”şöyle,(abartma değildir): dozaj bidonu içindeki kimyasal seviyesi azaldığındayeni bir kimyasal bidonu getirmeye üşenen operatör, dozaj bidonuna kimyasal doldurmak yerine, kimyasal bidonunun yanına kadar hortumu çekip bidonu yalnızca SU İLE DOLDURUR! !
2.2 Dozaj pompasının sigortası atar veya biri durdurur, sudaki kimyasal miktarı otomatik ölçülmediği için suya kimyasal dozajı yapıldığı sanılır, oysa dozaj yapılmaz.
2.3. Dozaj sisteminin hortumu patlar, kimyasal suya verilmez, yere akar, bu dozaj gözden uzak bir noktada ise, suda otomatik kimyasal ölçümü yapılmadığı için sorun uzun günler sonrası fark edilir.
2.4 Kimyasal çözelti oranına dikkat etmeden, göz kararı, dozaj bidonuna su ve kimyasal ilavesi yapılır.

Dozaj pompası “yüzde” ayarının değiştirilmesi sorunu: Bazı işletmelerde su debisinin küçük olması sebebi ileham suya yapılan kimyasal dozajının miktarı az olur. Örneğin, 10 m3/saat kapasiteli bir kuyu suyuna 5 mg/L (bir m3 suya 5 gram), yani 10 m3/saat suya 50 gram/saat kadar kimyasal dozajı yapılacağı testler sonucu hesaplanır ve çok düşük oranda bir dozaj yapılması için sistemi kuran şirket ayarları yapar. Ancak, sanayi işletmesindeki işletici kimyasal dozajı konusunda yeterli eğitilmediği için,kendi göz kontrolünegöre “YORUM” yapar; ayarlanan dozajı az bulurve kendi kendine der ki ” 15 gün geçti, buna rağmen dozaj bidonu hala dolu.Budozajı yanlış ayarlamışlar,…” ve operatör dozaj pompasının oranını yükseltir.Bu işletmenin bir otel olduğunu ve kimyasalın hipoklorit (klor) olduğunu varsayarsak, örneğin 5 mg/L yerine 10 mg/L klor dozajı yapıldığında otel müşterilerini rahatsız eden, sıcak duş sırasında korkunç klor buharı ile karşılaşılan bir durum oluşur. Bu dozajın bir kimya fabrikasında HCl asidi olduğunu varsayarsak, bu durumda suyun pH derecesinin çok asidik olması sonucunda tüm kimya prosesi bozulabilir.
Dozaj oranının unutulması: Dozaj sistemi kurulurken, Resim 2’de görüldüğü gibi, bu sistem üzerinde kolay görünen ve kolay okunur bir şekilde dozajı yapılan kimyasalın bidondaki su ile karışım oranı ve dozaj pompasının ayarı yazılmalıdır. Bu yapılmadığı durumlarda her vardiya değişikliğinde veya operatör değişikliğinde şahsi yorumlar olur ve sonuçta yanlışmiktarda kimyasal dozajı yapılabilir. Örneğin, 80 litre kimyasala 20 litre su mu (%80 kimyasal) , yoksa 80 litre suya 20 litre kimyasal mı (%20 kimyasal)?
Fiş / Priz’denenerji alan dozaj pompaları:Yalnızca tek dozaj pompası olan bir işletmede, pompaya elektrik veren prizi bakım-onarım teknisyeni kendi işi için kullanır, örneğin matkap ile bir iş yapar, işi tamamlandığında dozaj pompasını fişe takmayı unutur. Sonuçta kimyasal dozaj yapılmaz ve işletme zarar görür.

Yanyana duran iki dozaj pompası: Resim 3’de görüldüğü gibi, yanyana duran iki dozaj pompasının prize bağlı olması şöyle bir sorun yaratabilir: Örneğin pH monitöründen kumanda alarak HCl basan bir dozaj pompası ve “Dur/Kalk” ile çalışan ve Hipoklorit basan bir dozaj pompasının yan yana durduğunu düşünelim. Bu iki dozaj pompasının genel bakımı yapıldıktan sonra “ters prizlere” takıldığı durumunda, pH ölçer suyun pH derecesini yüksek bulacağı için yanlış prize bağlı olan klor dozaj pompasını sürekli olarak çalıştırır ve işletmeye giden suda FAZLA KLOR olur, fakat suyun pH derecesi düşmez ve yüksek kalır.
Bu sorunları yaşamamak için dozaj pompalarını fiş ile değil, KLEMENS ile güç hattına bağlamak çözüm olabilir.

Vakumda Kalan Dozaj Pompası: Örneğin, kimyasal dozajı bir pompanın emişine yapıldığında dozaj pompası ayarlanan miktarın üzerinde kimyasal basar, hatta, bazı durumlarda, vakum altında kalan dozaj pompası, çalışmadan dahisuya kimyasal verir.
Dozaj pompasına katı cisim gelmesi:Toz olarak satılan toz klor, toz SMBS, payet kostik gibi kimyasallar ayrı bir kapta su ile karıştırılıp tamamen çözelti haline getirildikten sonra dozaj bidonuna konmalıdır. Böyle yapılmadığında dozaj pompasına katı gelir ve dozaj pompasını bozar. Dozaj bidonunun kirli olması durumunda da ayni sorun yaşanır. Dozaj pompaları, içinde katı olmayan sıvıları basmak için tasarlanmıştır.
Dozaj sistemi hortumu:Dozaj pompasının yeri değiştirilip daha uzak bir yere taşındığında yeni veuzun bir hortum satın alınır, ancak çoğu zaman buhortumun dozajı yapılacak kimyasala uygunluk durumu unutulur. Bu hata veya ihmal sonucunda, özellikle H2SO4 dozajında hortum patlar, güçlü asit o bölgedeki birçok mala ve bazen çalışanlara zarar verir.Resim 4’de dozaj pompası hortumu görünüyor.
Kalibrasyon yapılmaması veya kalibrasyon hataları sonucu yanlış dozaj:Bazı kimyasal dozaj sistemlerinde dozaj pompası, su kalitesi kontrol cihazlarından aldığı bilgiye göre düşük hızda veya yüksek hızda çalışır, pH, klor,redoxveya iletkenlik kontrollü dozaj pompaları gibi. Bu tür hassas çalışan dozaj sistemlerinde pH, klor, redox ve iletkenlik ölçen elektrotların periyodikkalibrasyonları çok önemlidir, aksi halde yanlış dozlama olur.
Su sayacından kumanda alan dozaj pompaları: 100 litrede bir veya 1000 litrede bir sinyal (Pulse)veren su sayaçları ile kimyasal dozajı yapan sistemlerde yapılan hata, su sayacının hakikatte kaç litre’de bir sinyal verdiğinin doğru tespit edilmemesidir. Su sayacının ayarı doğru tespit edildiğinde doğru dozaj yapılır.
Kelime hataları:İşletmelerde şahit olduğumuz durumlardan biri, kimyayı yeterince bilmeyen kişilerin dozaj işini yürütmesi sonucu yapılan hatalardır. En çok yapılan hata, Hipoklorit (NaOCl) ile Hidroklorik Asit (HCl)’in karıştırılması sonucu suya klor yerine asit veya asit yerine klor dozlanmasıdır.

Kimyasal dozaj sistemlerinde yapılan hataların azaltılması ile işletmenin su hazırlama bölümü daha doğru çalışır, dolayısı ile işletmede su kalitesinden kaynaklanan sorunlar en aza iner.

Hassas ölçüme göre ALARM veren dozaj sistemi

Dozaj Miktarı Kayıtlı Sistem

Dozaj pompası hortumu