TERS OZMOZ İŞLETİCİLİĞİNDE SIK YAPILAN HATALAR

Enis Burkut
Makine Yüksek Mühendisi
enis@burkut.com.tr

Ağustos 2019 
Ters ozmoz sisteminin çok iyi tasarlanmış ve kaliteli olması çok iyi görev yapacağı anlamına gelmez. Ters ozmoz sistemi ancak doğru işletme bilgisi ve doğru kontroller ile iyi işletilebilir

1990 yılından bu yana "Ters Ozmoz"  (T.O.)  sistemleri kuruyoruz  ve bu sistemlere teknik servis hizmeti veriyoruz.  Bu sebeple "Ters Ozmoz" işleticiliği konusunda bu yazıyı kaleme alacak yeterli bilgi birikimimiz oldu.  Ülkemiz yeni sanayileştiği için, özellikle yeni işletmelerin T.O. konusunda tecrübeleri yeterli olamıyor ve bu sebep ile bir taraftan T.O. sistemi satın alınmasında yanlışlıklar yapıldığı gibi, bu sistemlerin işleticiliğinde de çok hatalar yapıldığına şahit oluyoruz.  Çok sık yapılan işletme hatalarını kaydettik.  Bunları okuyucularımız ile paylaşmamız sonucunda umarız bu yazımız yararlı olur.

Geçtiğimiz son 10-15 yıl içinde ülkemizde T.O. sistemlerinin sayısı çok arttı.  Fakat otomobil konusunda okuyucularımız çok daha tecrübeli olduğunu varsaydığımız için, otomobil kullanımı ve bakımı ile ilgili bazı örnekler vererek ters ozmoz sistemlerinin işletimini daha kolay anlatabileceğimizi düşündük.  Aşağıda belirttiğimiz kontrol yöntemleri uygulandığında T.O. işletmeciliğinde daha az hata oluşur:

  • Genelde otomobile binmeden önce arabanın çevresine ve tekerleklerin havasına bir göz kontrolu yaparız.  T.O. cihazının da her gün manometrelerini kontrol etmek; membran giriş / çıkış basınçları, iyi su ve atık su debilerini "Günlük Kontrol Çizelgesi"ne kaydetmek sorun yaşanıp yaşanmayacağı konusunda fikir verir.   
  • Otomobiller muhakkak her 10.000 veya 15.000 kilometrede bir genel bakıma gider. T.O.cihazına da belli zaman aralıklarında genel bakım yapılmalıdır, özellikle periyodik kimyasal yıkama ihmal edilmemelidir. 
  • Otomobilin kullanıcısı benzin göstergesini çok sık kontrol eder ve yolda kalmaktan korkulduğu için benzin tükenmeden depoya yakıtı doldurur. Benzer şekilde,  T.O. sisteminde bulunan  "Kireç Önleyici" (Antiskalant),  Asit, Sodyum Meta Bisülfit (SMBS), Klor gibi kimyasalların depolarının seviyelerinin de çok sık kontrol edilmesi ve bu kimyasallar tükenmeden önce depoların doldurulması şarttır. 
  • Otomobilin hava ve yağ filtreleri belli aralıklarda yenilenir. T.O. cihazının da filtre kartuşları basınç farkı yarattığında veya periyodik aralıklar ile yenilenmelidir.
  • Şirkete ait bir servis aracının şöförü izne ayrılırken, diğer şöföre araç hakkında detaylı bilgi verir.  Ayni şekilde, T.O. sisteminin işleticisi izne çıkarken, diğer meslektaşına T.O. hakkında detaylı bilgi vermelidir.   Bilgilerin doğru ve kolay aktarılması için, T.O. için bir GÜNLÜK KONTROL ÇİZELGESİ tutulması çok yararlı olur. 

T.O. Günlük Kontrol Çizelgesi

Her gün doldurulacak bu çizelgede, T.O. cihazı üzerinde, günlük kontrol edilmesi lazım gelen her bilgi için bir kolon bulunmalıdır.

T.O. Sistemi İşletmeciliğinde Çok Sık Yapılan Hatalar:

En Büyük Hata: Ters Ozmoz Üretim Suyu Deposu Dolu ise Cihaz ile İlgilenmemek !
Ters Ozmoz cihazının ürettiği su genelde bir depoya gider. "İyi Su Deposu" veya "Proses Suyu deposu" veya "Üretim Suyu Deposu" olarak adlandırılan depoda su varsa, işletici genelde T.O. cihazının "iyi çalıştığını" sanır ve T.O. cihazının günlük kontrollarını yapmaya üşenir.  Masasında günlük kontrol çizelgesi gözüne ilişirse, bu çizelgeye bir gün önceki değerleri doldurur. Bu arada membran basınçları yükselmiş, üretim debisi %50 azalmış, iletkenlik artmış, membranlar can çekişiyor olabilir.  Fakat işletici bu sorunların farkına varmaz, gözü yalnızca su deposunun seviyesini görür.  Ancak "İyi Su Deposu"nda yeterince su olmadığında ve işletmeden "SU YOK" şikayeti geldiğinde T.O. cihazı incelenir ve görülür ki membranlar tamamen ölmüş!.  En çok karşılaştığımız işletme hatası bu paragrafta anlatılandır. Bundan sonraki hatalar bu sorumsuzluk ve üşengeçlik hatası yanında çok küçük kalır.

İşletme Giderlerini Kısalım Düşüncesi:  Birçok işletmede T.O. cihazının işletme giderleri göze batar ve "giderleri azaltalım" anlayışı ile şu hatalar yapılır:

  • Antiskalant ve diğer kimyasal dozaj pompalarının ayarı kısılır;
  • T.O. membranlarını katılardan koruyan kartuş filtreler tıkandığında atılmaz, yıkanıp tekrar kullanılır.
  • Ucuz fiyata satılan kartuşlar satın alınır;
  • T.O. öncesi su yumuşatma cihazı olan sistemlerde, rejenerasyon tuzu miktarı azaltılarak tuz gideri azaltılır.

Oysa, gerek kimyasallar, gerekse filtre kartuşları ve su yumuşatıcı, T.O. cihazının en pahalı bölümü olan membranları korumak içindir. Koruma yeterli olmadığında membran ömrü çok kısa olur ve "giderleri azaltalım " fikri ile yapılmak istenen ekonominin birçok katı kadar bedel ödenerek T.O. membranları yenilenir. 

T.O. membranlarının uygunsuz kimyasallar ile yıkanması:  T.O. membranı üreten kuruluşlar membran yıkama için bazı kimyasal karışımları önerirler.  Önerilen bu kimyasallar dışında, "ucuz olsun" fikri ile, başkaca bir kimyasal ile membranlar yıkandığında membranlarda KALICI HASAR oluşma ihtimali çok yüksektir.

T.O. Koruyucu Kartuşlar ile İlgili Yapılan Hata:  Ters ozmoz membranlarında ham suyun geçtiği kısım çok dardır, bu sebeple membran üreticileri, ham suyun BİR MİKRON hassasiyette
kartuşlar ile filtrelendikten sonra membranlara girmesini önerirler.

İçine Katılar Girmiş Membran

Gerek yanlış kartuş kullanımı, gerekse kartuşların kartuş kabına yerleştirilmesinde yapılan hatalar sonucunda membranlara katılar gider ve bu şekilde ham suyun girdiği ilk membranlar tıkanır. 

 

T.O. Cihazında mikrobiyolojik üreme:  T.O. membranlarının düşmanlarından biri de membranlarda mikro-biyolojik üremedir.  Membranlar üzerinde bakteri ürer ve membranların su geçirmesini engeller.  Bu problemi genelde ham su ile gelen bakteriler yaratır.  Uzun süre çalıştırılmayan T.O. cihazlarının da bakteri üretmesi genel bir sorundur.

Membran İçinde Biyolojik Üreme

Bu sebeple işletmenin su ihtiyacı olmasa dahi, T.O. cihazının her gün muhakkak bir saat kadar çalıştırılması önerilir. Ülkemizde 6-7 gün süren Bayram tatilleri yapıldığını hatırlayalım. Bu sürelerde T.O. cihazı her gün bir saat kadar çalışırsa "bakteri üremesi" sorunu en az iner. 

Kimyasal Eksikliği:  T.O. sisteminin tasarımına göre, cihaz çalıştığı zaman sürekli olarak birkaç kimyasal ham suya verilir.  Ancak, kimyasal bidonlarının sık kontrol edilmemesi sonucu veya yanlış kimyasal konması, kimyasalın su ile karıştırma oranında yanlışlık yapılması veya dozaj pompasının hava yapmış olması sonucunda T.O. sistemine kimyasallar verilemez.  Sonuçta T.O. membranları zarar görür, gereksiz yere işletme durur ve T.O. membranlarına kimyasal yıkama yapmak gerekir.  Ancak, zarar görmüş T.O. mambranları kimyasal yıkamaya rağmen ilk haline dönmeyebilir, membranlar kalıcı bir zarar görmüş olabilir. 

T.O. Atık Su vanası'nın Kapatılması:  T.O. işleticisi işini başka bir görevliye devrettiğinde, T.O. işleticilik eğitimi almamış kişi T.O. cihazının çalışırken normal olarak attığı atık suyun miktarından rahatsız olur. Eğitimsiz kişi, "iyi niyet ile",  "Aman su israfı oluyor." düşüncesi ile kimseye danışmadan atık su vanasını kısar, hatta vanayı tamamen kapatır.  Sonuç korkunç olur: T.O. membranları kimyasal temizlik yapılamayacak kadar tıkanır ve yeni membran satın almak mecburiyeti doğar. 

T.O. Ana Giriş vanasının bozulması:  Cihazın besi suyu girişinde bulunan otomatik kontrol vanası cihaz durduğunda su girişini tamamen kapar.  Böylece, basınçlı şebeke suyu T.O.'nun duruş zamanında T.O. membranlarından geçemez.  Ana giriş vanasının otomasyonu bozulduğunda, T.O.'nun duruş anında dahi membranlardan ham su geçer ve T.O. durmuş olduğu için Antiskalant dozaj pompası çalışmadığından, T.O. membranlarında kireçlenme olur ve membranlar tıkanır. 

Kireçlenmiş Membran

T.O. Sisteminin tasarım dışı farklı bir ham su ile beslenmesi:    T.O. sistemi ve özellikle T.O.'nun ön şartlandırması belli bir ham su kalitesine göre tasarlanır.  T.O. sistemi kurulduktan sonra işletmeci bu sistemi başka bir ham su ile beslediğinde T.O. membranlarının tıkanma riski vardır.  Örneğin, T.O. cihazının şehir şebeke suyuna göre tasarlandığını varsayalım: Bu şehir suyunda yüksek sertlik vardır ancak sudaki silikat değeri çok düşüktür.  Daha sonra işletmeci şehir suyu yerine T.O. sistemini kuyu suyu ile besler, hatta suyu önce reçineli yumuşatma cihazından geçirerek sertliğini de giderdiği için yüreği rahattır. Oysa kuyu suyunda yüksek miktarda SİLİKAT (SiO2) bulunmaktadır ve kısa süre sonra  T.O. mambranları "Silikat Taşı" ile tamamen tıkanır. Çünkü yüksek silikat içeren sular için kullanılan Antiskalant kimyasalı farklıdır.  Böyle kötü bir senaryo yaşanmaması için, T.O. besi suyunun birkaç ay aralıklar ile analizinin yapılmasını öneririz.  T.O. sistemi sürekli olarak ayni su kaynağından beslense dahi, yılın 12 ayı içinde ham su kalitesinin değişme riski vardır.

T.O. membranlarının yüksek basınç farkı ile çalıştırılması:  Bazı şartlarda T.O. membranları kısmen tıkandığında dahi ürettiği suyun kalitesi iyi olur ancak su debisi azalır.  T.O. pompası büyük seçilmişse ve pompa çıkışındaki vana ilk çalıştırmada kısılmışsa, işletici pompa çıkış vanasını açarak membranların daha yüksek basınçta çalışmasına müsaade eder.

Yüksek Basınç ile Kırılmış Membtan


Böylece işletici arzu ettiği su debisine ulaşmış olur, ancak membranlar üzerindeki basınç farkının (?p) çok yükseldiğine dikkat etmez veya önemsemez. Klasik membranların imalat tasarımına göre, bir metre uzunluğunda bir membran için   "?p" değerinin en çok 0,7 bar olması istenir. Bu değer (?p) yükseldiğinde T.O. membranları kısa zamanda deforme olur, membranlarda çatlaklar meydana gelir ve bir anda T.O. yüksek iletkenlikte su üretmeye başlar.  Böyle bir sorun ile karşılaşmamak için, T.O. cihazı üzerindeki basınç göstergeleri sık sık kontrol edilmeli ve ?p değeri yüksek bulunduğunda membranlara kimyasal yıkama uygulanmalıdır.

Yumuşatılmış ham suya göre tasarlanmış T.O. sisteminde yaşanan işletme sorunu:  Bazı işletme şartlarında ham suyun önce reçineli yumuşatıcı ile yumuşatılması çok başarılı olur ve bu tasarımda ham suya "Antiskalant" kimyasalı dozlanmaz veya az miktarda dozlanır.  Aşağıda anlatacağımız olayı birçok kez yaşadık.  T.O. işleticisi değiştiğinde veya yeterli eğitim almadığında, su yumuşatma cihazına rejenerasyon tuzu yüklenmesi unutulur.  Bunun sonucunda T.O. cihazı sert su ile beslenir ve daha sonra fark edilir ki, sert su ile beslendiğinde dahi T.O. düşük iletkenlikte su üretmektedir. O günden itibaren işletici ham suyu hiç yumuşatmadan T.O. cihazını sert su ile besler.  İşletici şunu düşünemez: T.O. cihazı sert su ile beslendiğinde ham suya yeterince antiskalant dozajı yapmak şarttır.  Bu yapılmadığı için birkaç gün sonra membranlar tamamen kireçlenerek tıkanır ve işletme yeni membran satın almaya mecbur kalır.  Benzer sorun, yumuşatma cihazına konan rejenerasyon tuzunun suda çözünmemesi sonucunda da yaşanabilir.  Bu sebeple işleticinin yumuşatma cihazı içindeki tuzun çözünmesini de sık sık gözlemlemesini öneririz.

SONUÇ:  Yukarıda anlattığımız tecrübeler gösteriyor ki, T.O. Sistemi'nin çok kaliteli olması iyi görev yapacağı anlamına gelmez.  T.O. sisteminin doğru çalışması ve membran ömrünün uzun olması için öncelikle işletici personelin çok iyi eğitilmesi ve ayrıca bu işleticiyi yedekleyecek olan personelin de ayni şekilde iyi eğitilmiş olması şarttır. Ayrıca, işletme içinde bir kişinin T.O. sistemini sahiplenmesi, "ucuza mal edelim" fikrinden uzak kalınması ve periyodik olarak uzman bir kuruluştan teknik servis desteği alınması hataları ve giderleri en aza indirir görüşündeyiz.

Tıklayın Uzman Su Mühendislerimiz Sizi Arasın.